Τα ΑΣΕΠΕ (Αεροφερόμενα Συστήματα Έγκαιρης Προειδοποίησης και Ελέγχου) αποτελούν έναν από τους πλέον κρίσιμους πολλαπλασιαστές ισχύος για κάθε σύγχρονη πολεμική αεροπορία. Ο ρόλος τους συνίσταται στην έγκαιρη ανίχνευση εναέριων και θαλάσσιων απειλών, στον συντονισμό αεροπορικών επιχειρήσεων και στην παροχή ολοκληρωμένης επιχειρησιακής εικόνας (Common Operational Picture – COP).
Στην Ελλάδα, ο φορέας επιχειρησιακής αξιοποίησης των ΑΣΕΠΕ είναι η 380 Μοίρα ΑΣΕΠΕ(Μ.ΑΣΕΠΕ), η οποία υπάγεται στην Τακτική Αεροπορία και λειτουργεί από τις αρχές του 2000. Η Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ) διαθέτει τέσσερα αεροσκάφη Erieye EMB-145H AEW&C που αποτελούνται από ένα συνδιασμό σουηδικής τεχνολογίας που βασίζεται στο βραζιλιάνικο ελαφρύ αεροσκάφος EMB-145 της Embraer και φέρει το ραντάρ Erieye AEW της εταιρείας SAAB.
Τεχνολογικά και επιχειρησιακά χαρακτηριστικά των ΑΣΕΠΕ
Τα ελληνικά ΑΣΕΠΕ βασίζονται στο PS-890 Erieye, ένα ραντάρ ενεργής ηλεκτρονικής σάρωσης (AESA) τοποθετημένο σε σταθερή, πλευρικής κάλυψης κεραία επάνω στο EMB-145H. Η ηλεκτρονική δέσμη σαρώνει ταχύτατα, επιτρέποντας ταυτόχρονη έρευνα και ιχνηλάτηση (TWS) με πολύ υψηλό ρυθμό ανανέωσης και μεγάλη ανθεκτικότητα σε παρεμβολές/επιχειρήσεις ΗΠ.
Ζώνη συχνοτήτων. Το σύστημα λειτουργεί στη ζώνη S, που προσφέρει καλή ισορροπία εμβέλειας–ανάλυσης για εναέρια και θαλάσσια επιτήρηση, συμπεριλαμβανομένης της ανίχνευσης χαμηλά ιπτάμενων στόχων πάνω από θάλασσα.
Τομέας κάλυψης. Το Erieye είναι όπως είπαμε σύστημα πλευρικής κάλυψης: παρέχει ευρεία τομεακή κάλυψη ανά πλευρά (τυπικά ~120°), ενώ στους εμπρόσθιους/οπίσθιους τομείς υπάρχει υποβάθμιση επιδόσεων (περιορισμένη ιχνηλάτηση/μικρότερες αποστάσεις). Συνεπώς, δεν πρόκειται για ομοιόμορφη «360°» κάλυψη, αλλά για βέλτιστη επίδοση στο αριστερό/δεξί τόξο του αεροσκάφους.
Για τυπικούς στόχους μεγέθους μαχητικού, το ραντάρ PS-890 παρέχει εντοπισμό σε αποστάσεις της τάξης των ~350–450 χλμ υπό ευνοϊκές συνθήκες (υψόμετρο πλατφόρμας, RCS στόχου). Υποστηρίζει multi-target tracking (δεκάδες έως εκατοντάδες επαφές) με δυνατότητες ταξινόμησης και συσχέτισης. Το σύστημα ολοκληρώνεται με IFF (Mode-1/2/3A/C, 4 και, όπου εφαρμόζεται Mode-S) και διασύνδεση δεδομένων μέσω τακτικών ζεύξεων (Link-16, legacy Link-11). Επιπλέον, το PS-890 ενσωματώνει σύνολο ECCM τεχνικών όπως frequency/PRF agility, έλεγχο πλευρικών λοβών και προσαρμοστικά μοτίβα δέσμης που αυξάνουν την ανθεκτικότητά του σε επιθέσεις ECM. Διαθέτει επίσης μέτρα που μειώνουν την πιθανότητα ανίχνευσης, αν και δεν προσφέρει το πλήρες spread-spectrum LPI προφίλ και τις προηγμένες ECCM λειτουργίες που χαρακτηρίζουν τις νεότερες GaN-AESA εκδόσεις Erieye ER / GlobalEye την πλέον πρόσφατη εκδοχή, που εισάγει νεότερη γενιά AESA, βελτιστοποιημένη αρχιτεκτονική και αλγορίθμους, προσφέροντας εμβέλειες >550 km (ανάλογα με RCS/συνθήκες).
Ο ρόλος των ΑΣΕΠΕ στην ελληνική αεροπορική στρατηγική και τα προβλήματα
Η γεωγραφία της Ελλάδας, με εκτεταμένο θαλάσσιο χώρο, νησιωτικά συμπλέγματα και ορεινά εδάφη, δημιουργεί επιχειρησιακά κενά στην κάλυψη των επίγειων ραντάρ. Τα ΑΣΕΠΕ καλύπτουν αυτά τα κενά, παρέχοντας στρατηγικό πλεονέκτημα έγκαιρης προειδοποίησης και εναέριου ελέγχου σε κρίσιμες περιοχές του Αιγαίου, της Ανατολικής Μεσογείου και στα Βαλκάνια.
Σε περιβάλλοντα υψηλής έντασης ή κρίσης, τα ΑΣΕΠΕ συνιστούν τον πυρήνα της εναέριας δομής διοίκησης και ελέγχου. Η επιχειρησιακή τους λειτουργία εντάσσεται στο δόγμα δικτυοκεντρικού πολέμου (Network-Centric Warfare), επιτρέποντας συνεχή συλλογή, ανάλυση και διανομή πληροφοριών αισθητήρων σε πραγματικό χρόνο.
Χάρη στο ενεργό ραντάρ, τα ΑΣΕΠΕ έχουν δυνατότητα εντοπισμού στόχων χαμηλής διατομής ραντάρ (Low RCS), όπως UAVs, ακόμη και σε σύνθετα περιβάλλοντα ηλεκτρονικού πολέμου (για την εποχή) του. Μπορούν να εντοπίσουν στόχους σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων, να παρακολουθούν ταυτόχρονα δεκάδες αεροσκάφη, και να παρέχουν καθοδήγηση (vectoring) σε φίλια μαχητικά χωρίς την ανάγκη επίγειων σταθμών ελέγχου.
Σε τακτικό επίπεδο, λειτουργούν ως κινητά Κέντρα Διοίκησης και Ελέγχου (Airborne C2 Nodes), επιτρέποντας βέλτιστη κατανομή των αεροπορικών μέσων και ευέλικτο συντονισμό επιχειρήσεων. Σε περιβάλλον ηλεκτρονικών παρεμβολών, διασφαλίζουν τη συνέχεια λειτουργίας, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα εχθρικών jammers ή spoofers.
Η διασύνδεσή τους με δορυφορικά, ναυτικά και επίγεια δίκτυα δεδομένων καθιστά τα ΑΣΕΠΕ πολλαπλασιαστές ισχύος: ενοποιούν ουσιαστικά το επιχειρησιακό περιβάλλον σε ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό πλέγμα, επιτρέποντας συνδυασμένες επιχειρήσεις αέρος-θαλάσσης-ξηράς.
Διεθνείς εμπειρίες και οι αποστολές της Πολεμικής Αεροπορίας στη Μεσόγειο αλλά και η χρήση συστημάτων AEW&C σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και κοντά στην Ουκρανία επιβεβαιώνουν ότι οι πλατφόρμες αυτού του τύπου είναι καταλυτικές για την επίτευξη εναέριας και πληροφοριακής υπεροχής (Air and Information Superiority). Στην ελληνική περίπτωση, η πλήρης επιχειρησιακή αξιοποίηση των Erieye EMB-145H AEW&C προσφέρει καθοριστικό πλεονέκτημα επιτήρησης στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, ενισχύοντας την αποτρεπτική ικανότητα της Πολεμικής Αεροπορίας και την εθνική αεράμυνα.
Η Πολεμική Αεροπορία διαθέτει τέσσερα αεροσκάφη τύπου EMB-145H AEW&C. Ωστόσο, αντιμετωπίζουν τεχνικά προβλήματα και ελλείψεις ανταλλακτικών σύμφωνα με ανοικτές πηγές.
Η απουσία μακροπρόθεσμης σύμβασης Follow on Support (FOS) έχει οδηγήσει σε περιορισμένη διαθεσιμότητα και λειτουργική απαξίωση του στόλου. Επιπλέον, η ταχεία τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα των αισθητήρων, των UAVs και του ηλεκτρονικού πολέμου καθιστά τα υπάρχοντα συστήματα επιχειρησιακά παρωχημένα.
Νέα ΑΣΕΠΕ και επιλογές αναβάθμισης από την SAAB
Η σουηδική εταιρεία SAAB AB, κατασκευάστρια του συστήματος Erieye, έχει προτείνει στην Πολεμική Αεροπορία όπως μας ενημέρωσε στην DEFEA 2025 πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που περιλαμβάνει αναβάθμιση λογισμικού, νέους αισθητήρες και βελτιωμένα συστήματα επικοινωνίας ώστε το σύστημα και γενικότερα το αεροσκάφος να μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απειλές.
Συγκεκριμένα, μετά την ολοκλήρωση της αναβάθμισης, τα ελληνικά Erieye θα αποκτήσουν νέο σύστημα αποστολών που θα τους επιτρέπει να εντοπίζουν στόχους σε απόσταση έως 550 χιλιομέτρων, έναντι των περίπου 350 χιλιομέτρων που επιτυγχάνουν σήμερα. Επιπλέον, το πρόγραμμα περιλαμβάνει αναβάθμιση του συστήματος ESM (Electronic Support Measures), καθώς και βελτίωση του συστήματος Διοίκησης και Ελέγχου, προσφέροντας στους χειριστές μια σαφέστερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα της τακτικής κατάστασης.
Μάλιστα σύμφωνα με την SAAB το νέο ραντάρ μπορεί να μπει σε αρκετές πλατφόρμες επιλογής μας αλλά και στα υπάρχοντα EMB-145H που διαθέτουμε για μείωση κόστους (φυσικά θα πρέπει να γίνουν κάποιες αναβαθμίσεις και στα αεροσκάφη) με δυνατότητα εγχώριας προστιθέμενης αξίας.
Τέλος, το νέο λογισμικό θα προσφέρει βελτιωμένη διαλειτουργικότητα μέσω πιο σύγχρονων και ασφαλών συστημάτων επικοινωνίας με άλλες εναέριες πλατφόρμες και θα διασφαλίσει στο μέγιστο την αξιοποίηση της επικοινωνίας των C2 Node με τα νέας γενιάς μαχητικά της ΠΑ.
| Παράμετρος | Erieye ER (Extended Range) |
|---|
| Τύπος | AESA (Active Electronically Scanned Array) |
| Συχνότητα λειτουργίας | Ζώνη S (2–4 GHz) |
| Εμβέλεια | > 550 km για στόχους μεγάλου ύψους |
| Αρχιτεκτονική κεραίας | Διπλή πλαϊνή ενεργή διάταξη ραντάρ μήκους ~9,7 μ. |
| Παρακολούθηση στόχων | 1000+ ταυτόχρονοι στόχοι |
| Αντοχή σε ECCM | Προηγμένα φίλτρα και χαμηλό αποτύπωμα εκπομπής (Low Probability of Intercept – LPI) |
| Ενσωμάτωση | Πλήρης συμβατότητα με Link-16 / NATO C2 συστήματα |
| Φορέας | Ενσωματωμένο στο GlobalEye AEW&C, βασισμένο στο αεροσκάφος Bombardier Global 6000/6500 και στο EMB-145 |
Σε διεθνές επίπεδο, οι πλέον σύγχρονες πλατφόρμες AEW&C περιλαμβάνουν προτάσεις όπως:
- το GlobalEye της SAAB,
- το G550 CAEW της ισραηλινής ELTA Systems,
- και το E-7A Wedgetail της Boeing που διαθέτει και η Τουρκία.
G550 CAEW / EL/W-2085 (Israel Aerospace Industries – ELTA Systems)
Το G550 CAEW αποτελεί μία από τις πλέον ώριμες λύσεις αερομεταφερόμενης έγκαιρης προειδοποίησης νέας γενιάς, βασισμένη στην πλατφόρμα Gulfstream G550 και στο σύστημα ραντάρ EL/W-2085 της ισραηλινής IAI & ELTA Systems. Το ραντάρ αυτό χρησιμοποιεί τεχνολογία ενεργής ηλεκτρονικής σάρωσης (AESA) με conformal κεραίες τοποθετημένες περιμετρικά της ατράκτου, προσφέροντας πραγματική κάλυψη 360° χωρίς περιστρεφόμενο θόλο.
Η διάταξη συνδυάζει κεραίες L-band και S-band, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονη ανίχνευση αεροπορικών και θαλάσσιων στόχων, ακόμη και μικρού ίχνους ραντάρ (Low-RCS), ενώ η ταχύτητα ανανέωσης δεδομένων φθάνει τα 2-4 δευτερόλεπτα, σχεδόν τριπλάσια από αυτήν παραδοσιακών AWACS. Η σουίτα περιλαμβάνει επίσης συστήματα ESM/ELINT, IFF και datalinks για πλήρη διασύνδεση σε δίκτυα C4ISR.
Η επιχειρησιακή φιλοσοφία του G550 CAEW στηρίζεται στην οικονομία κλίμακας και την επιχειρησιακή αυτονομία. Η χρήση ενός business-jet αεροσκάφους παρέχει χαμηλότερο λειτουργικό κόστος, μεγάλη εμβέλεια πτήσης (άνω των 11.000 χλμ) και υψηλό υψόμετρο επιχειρήσεων (έως 41.000 πόδια), ενώ διατηρεί πλήρεις δυνατότητες αποστολής. Για την Ελλάδα, μια τέτοια πλατφόρμα θα μπορούσε να καλύψει αποτελεσματικά το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο με συνεχή ISR επιτήρηση, προσφέροντας ευελιξία, ταχεία ανάπτυξη και συμβατότητα με τα υπάρχοντα δίκτυα της ΠΑ.
Η τεχνολογία AESA Gan dual-band και η modular αρχιτεκτονική του EL/W-2085 καθιστούν το G550 CAEW ιδανικό για περιφερειακές επιχειρήσεις και αποστολές μακράς διάρκειας, ενώ το μικρότερο αποτύπωμα υποστήριξης καθιστά τη συντήρηση εφικτή στην Ελλάδα μέσω της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ), με προοπτική εγχώριας συμπαραγωγής και τεχνικής αυτοδυναμίας.
E-7A Wedgetail / MESA (Boeing – Northrop Grumman)
Το E-7A Wedgetail, βασισμένο στην πλατφόρμα Boeing 737-700NG, αντιπροσωπεύει την πλέον ανεπτυγμένη μορφή αερομεταφερόμενου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης μεγάλης εμβέλειας. Το ραντάρ MESA (Multi-role Electronically Scanned Array) της Northrop Grumman χρησιμοποιεί AESA τεχνολογία L-band, με αρχιτεκτονική «top-hat» που επιτυγχάνει 360° ηλεκτρονική κάλυψη χωρίς μηχανική περιστροφή.
Το MESA παρέχει δυνατότητα παράλληλης αεροπορικής και ναυτικής επιτήρησης, εντοπισμού εναέριων και επιφανειακών στόχων σε αποστάσεις που υπερβαίνουν τα 400-600 km, καθώς και λειτουργίες AMTI (Air Moving Target Indication) και ESM (Electronic Support Measures). Το επιχειρησιακό σύστημα περιλαμβάνει έως 10 σταθμούς επιχειρήσεων (mission consoles) και ανοιχτό σύστημα διαμόρφωσης αποστολής (open-architecture mission system), επιτρέποντας μελλοντικές αναβαθμίσεις και διαλειτουργικότητα με δίκτυα Link-16 και NATO ACCS.
Η πλατφόρμα έχει αποδειχθεί επιχειρησιακά επιτυχής σε χώρες όπως η Αυστραλία, η Νότια Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία (πρόγραμμα Peace Eagle / E-7T). Η τουρκική εμπειρία καταδεικνύει τη δυνατότητα τοπικής συμμετοχής βιομηχανιών (TAI, HAVELSAN), γεγονός που καθιστά το μοντέλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον και για την Ελλάδα όπου η ΕΑΒ και άλλες εταιρείες θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε συντήρηση, υποσυστήματα και τεχνική υποστήριξη (FOS).
Για τις ελληνικές ανάγκες, το E-7A προσφέρει μια ακριβή αλλά ισχυρή πλατφόρμα διοίκησης και ελέγχου μεγάλης κλίμακας, ικανή να λειτουργήσει ως κόμβος μάχης (battle management node) για συνδυασμένες επιχειρήσεις με το Πολεμικό Ναυτικό και τη Διοίκηση Αεράμυνας. Η δυνατότητα ανεφοδιασμού εν πτήσει επεκτείνει τη διάρκεια αποστολής σε 10-12 ώρες, ενώ ο όγκος και η υπολογιστική ισχύς το καθιστούν κατάλληλο για επιχειρήσεις μακράς ακτίνας ή για αποστολές εντός του ευρύτερου πλαισίου του ΝΑΤΟ.
Βάζοντας μια άνω τελεία…
Συμπερασματικά, οι τεχνολογικές επιλογές που παρουσιάστηκαν (Erieye/EMB-145H, G550 CAEW με EL/W-2085, E-7A Wedgetail) λειτουργούν ως ενδεικτικά σενάρια για την ενίσχυση των ελληνικών ΑΣΕΠΕ. Δεν εξαντλούν το σύνολο των διαθέσιμων λύσεων αλλά αποτυπώνουν τις κύριες κατευθύνσεις της αγοράς. Κοινός παρονομαστής τους είναι η έμφαση στην ψηφιακή μεταβίβαση και διαχείριση δεδομένων, στη δικτυοκεντρική συνδεσιμότητα (Link-16/Link-11, SATCOM) και στις προχωρημένες λειτουργίες ηλεκτρονικής συλλογής και αντιμέτρων (ELINT/SIGINT, ECCM/LPI) που καθιστούν τα ΑΣΕΠΕ παράγοντες ισχύος στην επιχειρησιακή τακτική εικόνα.
Παρά ταύτα, η τρέχουσα κατάσταση του ελληνικού στόλου Erieye με περιορισμένη επιχειρησιακή διαθεσιμότητα και χαρακτηριστικά χαμηλότερου επιπέδου σε σχέση με νεότερες εκδόσεις — υπογραμμίζει την ανάγκη τεχνολογικής αναβάθμισης ή αντικατάστασης. Σε επίπεδο πολιτικής εξοπλισμών δεν υφίσταται προς το παρόν ολοκληρωμένο πρόγραμμα αντικατάστασης. Θετικά σημάδια καταγράφονται μόνο στον τομέα της υποστήριξης, αλλά αυτά δεν επαρκούν για να καλύψουν τα κενά επιχειρησιακής ικανότητας.
Η στρατηγική επιλογή απαιτεί άμεσα έναν τεκμηριωμένο οδικό χάρτη προμήθειας/εκσυγχρονισμού, με έμφαση στη μεταφορά τεχνογνωσίας, στη συμμετοχή της εγχώριας βιομηχανίας και σε συμβάσεις μακροχρόνιας υποστήριξης που θα διασφαλίσουν διαθεσιμότητα, αντοχή σε περιβάλλοντα ηλεκτρονικού πολέμου και διαλειτουργικότητα σε ΝΑΤΟϊκό πλαίσιο.
